Od momenta kada je Evropska unija obećala "perspektivu članstva" državama Zapadnog Balkana, pored seta tzv. kopenhaških kriterijuma koje su morale da ispune i ostale države Centralne i Istočne Evrope, napredak zapadnobalkanskih država bio je uslovljen još jednim važnim kriterijumom – dobrosusedskim odnosima. Da bi ovaj cilj bio postignut, EU je inicirala i podržavala različite oblike regionalne saradnje kroz koje je trebalo rešiti nagomilane probleme na ovom postkonfliktnom području, a od Zapadnog Balkana načiniti stabilan i prosperitetan region. Ipak, decenijama nakon završetka oružanih sukoba u bivšoj Jugoslaviji, pitanja koja su proizašla kao rezultat krvavog raspada zajedničke države, nastavljaju da opterećuju odnose u regionu, te posledično blokiraju napredak ovih država ka članstvu u EU.

Istraživač Centra za evropske politike (CEP) Sava Mitrović

Postkonfliktno nasleđe i sa njim povezani međuetnički sporovi posebno dolaze do izražaja u mesecima obeležavanja godišnjica zločina. Dok jedna strana odaje poštu nastradalima, druga glasno ćuti ili relativizuje zločine i obrnuto, a uzajamno izražavanje pijeteta prema žrtvama bez obzira na njihovu nacionalnu i versku pripadnost iz godine u godinu izostaje. Da ne postoji dovoljno snažna politička volja da se "ratne sekire" definitivno zakopaju, oslikava se na primeru još uvek nerazjašnjene sudbine gotovo deset hiljada lica nestalih tokom ratova u bivšoj Jugoslaviji. I dalje su otvorena pitanja statusa izbeglih i interno raseljenih lica, a s vremena na vreme se ponovo aktuelizuje problem (ne)poštovanja individualnih i kolektivnih prava manjinskih zajednica. Sva ova pitanja nisu samo temelj dobrosusedskih odnosa, već predstavljaju i osnovnu vrednost EU koja bi morala da bude uvažavana, kako u njenim državama članicama, tako i državama koje pretenduju da to postanu.

Iz ugla Srbije, za napredak u procesu pristupanja posebno mogu da budu važna otvorena pitanja sa onim susedima koji su već postali članice EU, a ovo se pre svega odnosi na Hrvatsku. Delimitacija granica, optužnice i suđenja za ratne zločine, kao i već pomenuti problemi nestalih lica, izbeglica i uvažavanje manjinskih prava, samo su neka od pitanja koja opterećuju srpsko-hrvatske odnose i na čijem rešavanju će Zagreb svakako insistirati pre negoli se saglasi da Srbija postane članica EU. U tom kontekstu, posebno je važno rešiti granični spor na Dunavu, s obzirom na stanovište EU da ne možete postati članica ove organizacije bez jasno utvrđenih granica.

Kada govorimo o tzv. starim susedima, Srbija se graniči sa tri države članice EU. Za odnose sa Mađarskom se, zahvaljajući pre svega izraženim personalnim vezama dva predsednika, može reći da su na više nego zadovoljavajućem nivou, što se ogleda i u zajedničkoj realizaciji, kako za ove države, tako i za čitavu Evropu, strateški važnih infrastrukturnih projekata. Tradicionalno prijeteljski srpsko-rumunski odnosi, delimično su opterećeni drugačijim pogledom na identitet vlaške zajednice u Srbije, ali i povremenim pritužbama Rumunije zbog statusa rumunske zajednice. Mada je prva polovina 20. veka bila obeležena međusubonim ratnim sukobima, za savremene srpsko-bugarske odnose se može reći da su stabilni. Ipak, iz Sofije povremeno ukazuju na manjkavosti u implementaciji nacionalnog zakonskog okvira u Srbiji, prema kojem je bugarskoj manjini garantovano pravo na obrazovanje na maternjem jeziku, te službenu upotrebu bugarskoj jezika i pisma u opštinama gde ova manjina čini 15 ili više procenata stanovništva. Privredna zaostalost delova Srbije naseljenih stanovnicima bugarske nacionalnosti u Sofiji se takođe, s vremena na vreme, poteže kao pitanje, mada je, uzimajući u obzir težak ekonomski položaj Srba koji živi u istim ili susednim opštinama, zaista teško govoriti o nekakvoj namernoj i sistemskoj "diskriminaciji" bugarske zajednice.

Sve u svemu, Srbija mora nastaviti da radi na rešavanju otvorenih pitanja sa svojim susedima. Ovo je važno ne samo zbog njenog napretka na evropskom putu, već predstavlja i pitanje od prvorazrednog značaja za njenu unutrašnju stabilnost i ekonomski prosperitet. Bez saradnje sa državama regiona, koje predstavljaju njene važne ekonomske partnere, ne može biti ni napretka Srbije. Zbog toga je važno da Srbija nastavi svoj proaktivan angažman u svim vidovima multilateralne saradnje u regionu. Inicijative poput Berlinskog procesa, Otvorenog Balkana, Dunavske strategije i drugih pomažu povezivanju Srbije sa njenim susedima, kreiraju nove razvojne mogućnosti, te doprinose stabilizaciji prilika na Balkanu. Naposletku, jačanjem multilateralne saradnje i snaženjem bilateralnih veza sa svojim susedima, Srbija može obezbediti neophodnu političku podršku u procesu pristupanja Evropskoj uniji, nadajući se da time ovaj dvodecenijski proces može privesti kraju.

Tekst je objavljen u okviru Programa tranzicione saradnje Republike Češke.